Welvaartsmotor van Vlaanderen

De belangrijkste economische clusters in Antwerpen genieten wereldfaam. Bart De Wever staat sinds 2013 als burgemeester aan het roer van de Scheldestad. Ook voor zijn tweede legislatuur staan er heel wat ambitieuze projecten in de steigers. We maakten met hem het bilan op.

STERCK. Klassieke pijlers in de stadseconomie zijn de chemiecluster, haven & logistiek, diamantindustrie en mode. Wat zijn de evoluties op deze domeinen?

Bart De Wever: “Antwerpen blijft de welvaartsmotor van Vlaanderen. Die positie hebben we de voorbije jaren verder versterkt. Dit stadsbestuur hanteert de leuze ‘Antwerp is open for business’ niet als een holle slogan, maar als een rode draad doorheen ons beleid. We plukken daar ook de vruchten van. De chemiesector is een uitstekend voorbeeld. Samen met de haven vormt onze petrochemische cluster het grootste maritiem industrieel complex ter wereld.

De top 10 van de belangrijkste chemieproducenten zijn thuis in onze stad. En de sector investeert massaal. In 2019 zijn er ruim 5,5 miljard euro aan nieuwe investeringen aangekondigd. De investering van Ineos is de grootste in Europa van de laatste 20 jaar. De bouw van een nieuwe kraker is bovendien ongezien op ons continent.

Tegelijk is de industrie de drijvende kracht in het bereiken van de klimaatdoelstellingen. De sector produceert steeds meer met minder energie, minder afval en een efficiënter grondstoffengebruik. De haven is het economische hart van onze stad. Zes jaar op rij boekte ze al record na record. De totale goederenoverslag blijft stijgen en klokte vorig jaar af op 238 miljoen ton. Er wordt daarom sterk geïnvesteerd in de infrastructuur. Zo gaat er 670 miljoen euro naar het Saeftinghedok, een knoop die eindelijk werd doorgehakt en die de leidende rol van onze haven in Europa zal veiligstellen. Maar de haven wordt ook een heel andere, moderne haven. Innovatie is het nieuwe motto, zowel op het vlak van duurzaamheid als digitalisering. De belangrijkste focuspunten zijn drones, autonome scheepvaart, energietransitie en luchtkwaliteit. Daardoor wordt de synergie tussen stad en haven belangrijker.”

STERCK. En wat met de diamant en mode-industrie?

De Wever: “De diamant maakt een conjuncturele dip door. Wereldwijd is de diamanthandel het voorbije jaar met 20% gedaald door geopolitieke instabiliteit. Antwerpen ging mee in die trend en verhandelde in 2019 voor 37 miljard dollar ruw en geslepen goed. Diamant – met 15% van de Belgische uitvoer buiten de EU – blijft echter wel het belangrijkste Belgische exportproduct. Antwerpen blijft de wereldhoofdstad van de diamant. 80% van de ruwe diamant passeert langs Antwerpse handen.
De modesector in Antwerpen ten slotte blijft een belangrijk speerpunt waarvoor we internationaal bekend staan. Ik ben er trots op dat de mode­academie bij de top vier opleidingen in de wereld staat. Ook hier zien we een evolutie naar meer technologie en meer aandacht voor duurzaamheid. Antwerpen blijft dan ook aantrekkelijk als ‘fashion’-stad om zich te vestigen. We zijn niet voor niets dé shoppingstad van de Lage Landen.”

Dubbele strategie

STERCK. Welk beleid voert de stad op dat vlak?

De Wever: “Wij voeren in al deze sectoren een dubbele strategie: de huidige positie en bedrijven verankeren en tegelijkertijd inzetten op innovatie en het aantrekken van nieuwe bedrijven. Wil Antwerpen haar koppositie behouden, dan is een beleid gericht op innovatie en ondernemerschap cruciaal. En met dat beleid als ankerpunt bouwen we een internationale citymarketing uit. In de chemie bouwt de stad samen met de industrie en kennisinstellingen aan een ecosysteem rond duurzame chemie. Zo is de stad een partner in BlueChem nv, de incubator voor start-ups in de duurzame chemie, die in april van dit jaar de deuren opent. Bedrijven zoals BASF, Ineos en Borealis zullen daar connecteren met nieuwe innovatieve start-ups.

De stad is ook één van de zes partners - samen met onder meer het Havenbedrijf - van The Beacon, een innovatiehub voor Internet of Things en artificiële intelligentie. In The Beacon wordt een groot deel van de digitaliseringsstrategie van de haven ontwikkeld. The Beacon zal prioritair innovatie faciliteren voor haven en logistiek, voor kmo’s en industrie, en voor mobiliteit en infrastructuur. Hetzelfde verhaal in de diamant, waar we cross-overs faciliteren met andere sectoren, zodat de Antwerpse diamantbedrijven door technologische en circulaire innovatie toekomstbestendig blijven. Verder vrijwaart de stad haar positie als belangrijkste diamanthandelscentrum in de wereld door blijvend in te zetten op transparantie, compliance en vertrouwen. In dat kader werden unieke producten ontwikkeld zoals het “Antwerp’s Most Brillant”-label en het “In Antwerp We Speak Diamond”-ambassadeurschap.
In de nieuwe bestuursperiode gaan we meer inzetten op de modesector. Zowel Antwerpen als Vlaanderen maken daarvoor middelen vrij. Met de start van Antwerpen modejaar 2021 - en de heropening na een langdurige renovatie van het Modemuseum - lanceren we een nieuw modebeleid dat op ondernemerschap, retail, marketing en cultuur zal inwerken.”

Onze haven en petrochemische cluster vormen het grootste maritiem industrieel complex ter wereld.

Start-up scene

STERCK. Start-ups brengen vers bloed in het economisch weefsel. Hoe gaat men hier mee om? Wat mogen we de volgende jaren verwachten op dat vlak?

De Wever: “De stad kampt met tal van uitdagingen. Ze vergroent en vergrijst, de luchtkwaliteit, de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, files, cyberaanvallen … Wij willen er met ons beleid voor zorgen dat start-ups via nieuwe technologieën bijdragen tot oplossingen hiervoor. In goede samenwerking met de privésector en kennisinstellingen. De voorbije legislatuur hebben onze inspanningen er mee voor gezorgd dat het aantal start-ups met 123% is gestegen. Als partner gaat de stad continu in matchmaking trajecten met de stakeholders in het ecosysteem. Dat heeft geresulteerd in heel wat projecten: TakeOff Antwerp voor student-­ondernemers, StartupVillage voor digitale groeibedrijven, het Buy from Startups-programma, de Antwerp Smart Zone voor het testen van Smart City-toepassingen, BlueHealth Innovation Center voor e-health bedrijven, BlueChem voor starters in duurzame chemie, The Beacon voor IoT en AI … En als klap op de vuurpijl het tweejaarlijkse festival SuperNova op Het Eilandje. Deze inspanningen zullen verdergezet worden. De focus zal deze legislatuur liggen op de ondersteuning van de groei van start-ups naar scale-ups, door toegang te faciliteren tot kapitaal, markten en talent.”

STERCK. Wat is de stand van zaken van de Antwerpse kantorenmarkt?

De Wever: “De Antwerpse kantorenmarkt heeft een totaal kantorenaanbod van 2,2 miljoen m2 en krijgt sinds enkele jaren steeds meer vraag naar high-end kantoorruimte. Tot voor kort lieten nieuwe ontwikkelingen op zich wachten. 75% van het aanbod betreft ‘Grade C gebouwen’, zijnde de meest verouderde kantoorgebouwen. Inmiddels keert het tij en zijn er nieuwe projecten volop in oplevering. De quasi onmiddellijke en volledige make-over van de Post X-site en de nieuwe kantoren aan het Mediaplein tonen aan dat er een aanzienlijke marktvraag is voor dergelijke projecten. Het gaat in vele gevallen over een lokale verhuis, maar er kwamen ook nieuwe vestigingen bij, zoals DPG Media, Kraft Heinz, KPMG, Fortino, VF Europe en Sweco. Tot slot trekt de hoge vlucht van coworking de aandacht met onder meer de vestiging van Fosbury & Sons en de lancering van Stokers in het Groen Kwartier.”

Bijkomende ruimte

STERCK. Is er nog ruimte om te ondernemen?

De Wever: “Er zijn verschillende belangrijke grote bedrijventerreinen in ontwikkeling: Churchill Industrial Zone en Logistiek Park Schijns in de haven en Blue Gate Antwerp in de stad. Ook willen we de huidige zones voor bedrijvigheid in de stad zoveel mogelijk beschermen. Zo blijft de omgeving van Steenborgerweert, Mexico-eiland, Kempeneiland en Asiadok-Oostkaai bestemd als zone voor bedrijvigheid. En ook aan de Slachthuissite en Lage Weg zal er verplicht ruimte voor kmo’s komen.
We werken ook aan een beleidsnota ruimte voor economie om ervoor zorgen dat (bepaalde) bedrijvigheid mogelijk blijft in een stedelijke woonomgeving. Ten slotte gaan we bestaande bedrijventerreinen opwaarderen. Daar is vaak verdoken leegstand, zoals delen van gebouwen die niet meer gebruikt worden, en er ontbreekt een efficiënte ruimtelijke ordening. We werken bijvoorbeeld samen met de provincie en de gemeenten Schoten en Wijnegem aan de optimalisering van de bedrijventerreinen langs het Albertkanaal.”

STERCK. Welk beleid voeren jullie op het vlak van detailhandel, horeca en middenstand?

De Wever: “Antwerpen is het shoppinghart van Vlaanderen dankzij sterke ondernemers en onze reputatie op het vlak van horeca en retail. Die trekken bezoekers aan. Ondernemers in deze sectoren zorgen voor een uniek aanbod, maar ook voor de dagelijkse voorzieningen van de inwoners. Daarom koesteren we onze middenstand. Zo zorgen we voor administratieve vereenvoudiging, investeren we in een aantrekkelijke publieke ruimte en in de bereikbaarheid van verschillende kernen, en krijgen ondernemers en eigenaars die zelf investeren een renovatietoelage voor handelspanden. We hebben de verschillende horecabelastingen vereenvoudigd en hervormd. De troeven van Antwerpen worden bijkomend in de verf gezet door promotie, bijvoorbeeld met de campagnes voor de winkelzondagen of Smaakmeesters.

De sector evolueert snel. Trends op het vlak van vraag en aanbod zorgen voor kansen en uitdagingen. Daarom willen we evolueren naar sterke en compactere winkel- en horecagebieden. Verspreid liggende buurtwinkels blijven wel een belangrijke aanvulling voor de dagelijkse benodigdheden op korte afstand. Ik zie een bruisend nachtleven absoluut als een troef voor onze stad. Net daarom zijn we een zoektocht gestart naar een goede locatie voor het nachtleven, waar jongeren vlot geraken maar waar er ook geen conflict is met bewoners die - even terecht - gehecht zijn aan hun nachtrust.”

Werken Oosterweel

STERCK. Er komt nu schot in het dossier van de Oosterweelverbinding. Hoe blijft de stad bereikbaar tijdens de werken?

De Wever: “De schop is echt in de grond gegaan. Het blijft voor veel mensen moeilijk om te geloven, maar één van de grootste werven van deze eeuw in Europa is begonnen. Om de stad bereikbaar te houden tijdens de werken, zetten we in op drie pijlers: maatregelen op de werf, maatregelen rond de werf en flankerende maatregelen. Elke zone heeft een eigen fasering, die ervoor moet zorgen dat de weggebruiker het minst gehinderd wordt. We hebben een batterij aan maatregelen: aan- en afvoer van materiaal via het water, een minimumcapaciteit op de ring, uitbreiding van het aanbod aan duurzame vervoersmodi, nieuwe P+R-gebouwen rondom Antwerpen, uitbreiding van het fietsnetwerk …

Om het verkeer vlot te laten lopen, is een modal split van fiftyfifty nodig. Minimum 50% van de verplaatsingen moet dus op een andere manier dan met de auto gebeuren. De stadsbewoner zit daar al aan. De Antwerpenaar die in de binnenstad woont, doet een minderheid van zijn verplaatsingen nog met de wagen. De kunst is om andere Antwerpenaren en bezoekers te verleiden de wagen te laten staan. Dat kan enkel door een alternatief aan te bieden dat sneller, goedkoper en veiliger is. Zo bereiken we de fiftyfifty modal split. Om die ambitieuze doelstelling te halen, is Slim naar Antwerpen opgericht. Stad Antwerpen moedigt pendelaars aan om van de auto op de fiets over te stappen door de fietskortingsregeling. Werkgevers worden begeleid bij het uitwerken van een sterk bedrijfsvervoersplan. Ervaren bereikbaarheids­adviseurs geven bedrijven mobiliteitsadvies op maat. Via de multimodale routeplanner van Slim naar Antwerpen krijg je reisadvies, dat rekening houdt met wegenwerken en omleidingen op het traject.”

Duurzaamheid

STERCK. Wat zijn de grootste (economische) uitdagingen voor de volgende jaren?

De Wever: “Mobiliteit is één van de grootste uitdagingen. Zoals net gezegd liggen de oplossingen bij Slim naar Antwerpen en het realiseren van de Oosterweelverbinding. Bijzonder is onze inspanning om de mobiliteitsuitdaging aan te pakken met een maximum aan technologie. Ook duurzaamheid is één van de belangrijkste uitdagingen voor steden. De lage-emissiezone en initiatieven in de haven (iNose) zetten in op luchtkwaliteit. Circulair Zuid realiseert in de wijk Nieuw Zuid samen met bewoners circulaire oplossingen voor energie, water, afval en materialen. Bedrijventerreinen Blue Gate Antwerp en Churchill Industrial Zone zetten in op circulaire economie. Plannen worden gemaakt voor de uitbreiding van warmtenetten.

Met de Oosterweel is één van de grootste werven van deze eeuw in Europa begonnen.

Talent is een andere belangrijke uitdaging. De kwaliteit van opleidingen in Antwerpen ligt hoog, maar bedrijven hebben het moeilijk om voldoende profielen te vinden. Talentenhuizen werken op afstemming tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt voor verschillende sectoren en onze nieuwe aanpak “NxtSkills” gaat na hoe we meer profielen in digitale innovatie en duurzame technologie kunnen aantrekken. Aanvullend op het reguliere onderwijsaanbod mikken we ook op privaat initiatief in de vormgeving van zogenaamde bedrijfsacademiën. Een vierde grote uitdaging is het creëren van een ondernemingsvriendelijk klimaat. We onderzoeken hoe we regelgeving en administratieve procedures kunnen afschaffen of vereenvoudigen. Regelluwe testzones moeten ons vooruit helpen. Recent werd in de haven geëxperimenteerd met drones. In het centrum biedt de Smart Zone testruimte voor digitale innovaties.”

STERCK. Op welke realisaties wil u als burgemeester in 2024 tevreden terugblikken?

De Wever: “Belangrijk voor de komende jaren is blijvend inzetten op welvaarts- en jobcreatie. Antwerpen heeft sterke troeven in handen en moet Europees voortrekker zijn op het vlak van digitaal en duurzaam ondernemen. Daarom maken we onze stad aantrekkelijk om te ondernemen en te investeren. Jonge, startende bedrijven moeten kunnen groeien en internationaliseren. Die innovatieve economie heeft al het talent dat in onze jongeren zit, nodig. Dat gaan we ten volle ontplooien.
Ik wil tegen 2024 de stad van morgen ook verder afbouwen. De Oosterweelverbinding is samen met de overkapping een generatieproject, maar we gaan wel werf na werf opgeleverd zien. De transformatie op de Kaaien en de Noorderleien is indrukwekkend. Erfgoed wordt in volle glorie hersteld, denk maar aan de Handelsbeurs, het Steen of het Stadhuis. Een stad waar Antwerpenaren trots op zijn, versterkt ook onze stadsgemeenschap. Een stad waar het veilig, leefbaar en aangenaam wonen en werken is, straalt af op alle inwoners.”