De energiecentrales die ons land van elektriciteit voorzien, zijn grotendeels gebouwd volgens de visie en technische mogelijkheden van de jaren ’60. Terwijl het productieapparaat steeds verder veroudert, wijzigen de behoeften van consumenten en bedrijven aan een razend tempo. “Het is niet vijf, maar één minuut voor twaalf”, zegt André Jurres, één van de gerespecteerde energiespecialisten van ons land. “Naast water en voedsel is energie ook een basisbehoefte. Zonder energie kun je in België amper leven.” Wat zijn de uitdagingen en oplossingen op het vlak van energie voor de volgende decennia?
André Jurres, de oprichter en ex-CEO van Wattplus/Essent België heeft met NPG energy tegenwoordig zijn eigen bedrijf dat duurzame energie-
projecten uitvoert. Daarnaast adviseert hij ministers en beleidsmakers over energievraagstukken en heeft hij een energieblog die door duizenden mensen uit de sector gelezen wordt. “Ik vind het interessant om met dergelijke maatschappelijk relevante thema’s bezig te zijn”, zegt André Jurres. Het dwingt je om verder te kijken dan de dagelijkse beslommeringen en je eigenbelang. Aan dat laatste ontbreekt het wel eens in de sector. En zo kom je voor energie nergens.”
STERCK. De grote liberalisering van de energiemarkt is mislukt?
Jurres: “Veel Europese politici dachten in de jaren ’90 om na de telecommarkt ook de energiemarkt eventjes te liberaliseren. Maar telecom is een dienst en energie is een product. Achter telecom zit geen reële fossiele of andere brandstofkost. Eens je de investering gedaan hebt, maakt het niet zoveel uit of je 1 of 1 miljoen eenheden data verstuurt. Maar in klassieke energie komt er niets uit het lampje als je er geen energie instopt.
Nog even en vraag en aanbod zullen niet meer in evenwicht zijn.
Men heeft te weinig beseft dat in een vrije markt niemand zich geroepen voelt voor langetermijninvesteringen. Neem nu Engeland, het meest liberale land van Europa. Premier Cameron heeft vorig jaar besloten om nieuwe kerncentrales te bouwen met de belofte dat de overheid 35 jaar lang 125 euro per mwh garandeert, terwijl de huidige elektriciteitsprijs op de beurs 42 à 43 euro bedraagt. Als overheid of als gemeenschap moet je voor grote infrastructuurwerken bijdragen om de investering mogelijk te maken. Kijk maar naar de subsidies die geleid hebben tot een explosieve groei van zonne-energie. De privémarkt heeft in energie te weinig garantie dat ze hun investering kunnen terugverdienen. Bovendien blijft ook de financiële markt afwezig voor investeringen van meer dan 20 jaar.”
André Jurres was onder meer verantwoordelijk voor de ontwikkeling, bouw en uitbating van telecomoperatoren in Frankrijk, Rusland en Nederland. In november 2001 richtte hij WattPlus/Essent Belgium op als nieuwe energieleverancier op de Belgische markt, met de bedoeling om actief mee te werken aan een succesvolle vrijmaking van de markt. Hij was er 5 jaar lang CEO. Sinds 2007 is André Jurres bezig met de ontwikkeling, financiering en uitbating van nieuwe duurzame energieprojecten als co-oprichter van NPG energy. Verder geeft hij advies aan verschillende beleidsmakers en politici over energievraagstukken die moeten leiden tot een betere liberalisering. Hij is auteur van diverse studies en begeleidt en investeert in bedrijven. André Jurres heeft al 9 jaar een energieblog waar wekelijks actuele thema’s worden toegelicht.
STERCK. De oplossingen van gisteren zijn niet die van morgen?
Jurres: “We hebben in België meer dan voldoende elektriciteitsproductie, maar het park is oud en wordt steeds ouder. De beschikbaarheid van de centrales neemt af omdat ze steeds vaker pannes hebben. Ook de reserves nemen elk jaar af. We komen steeds dichter bij het kritieke punt waar vraag en aanbod niet meer in evenwicht zijn. De laatste 4 à 5 jaar hebben we dat opgelost door steeds meer te importeren. Dat werkt goed zolang die import gegarandeerd is. Ook in de toekomst zal import een deel van de oplossing zijn. Alleen hebben de ons omringende landen, met uitzondering van Nederland, hetzelfde probleem. Frankrijk en Duitsland gaan de komende 10 à 15 jaar enorm veel centrales verliezen waardoor ze minder betrouwbaar zullen zijn voor export. Je kan bruinkool- en kerncentrales dichtdoen, maar je moet wel een alternatief hebben. In een echte energiepolitiek moeten we samen met onze buurlanden kijken hoe we kunnen samenwerken. Technisch gezien kan dat.”
Energiewaardeketen
STERCK. U pleit er ook voor om veel verder te kijken dan louter de elektriciteitstekorten?
Jurres: “Je moet kijken naar de hele energiewaardeketen met mobiliteit, verwarming, het opwekken van elektriciteit, en ook energie-efficiëntie. De beste energie is de energie die je niet opwekt. Dertig procent van onze huizen zijn slecht tot niet geïsoleerd. We hebben dus nog een hele slag te slaan. Mobiliteit en de energiewereld zijn nu twee totaal verschillende werelden die eigenlijk nauwelijks of niet met elkaar in verbinding staan. Dat zal in de toekomst anders zijn. We gaan onze mobiliteit verduurzamen. Dat zit niet alleen in elektrische auto’s. Ook aardgas, waterstof, … zal een rol spelen. Alleen is elektriciteit momenteel wel de enige techniek die we op grote schaal kunnen implementeren om onze soort in stand te houden. Niet omdat ik elektriciteit zaligmakend vind, maar omdat we daar technologisch het verst in staan. We gaan het nooit zo gemakkelijk meer hebben als vroeger toen we in Saoedi-Arabië een gat in de grond boorden en daarmee alle energieproblemen oplosten.”
STERCK. Is er ook goed nieuws?
Jurres: “Het goede nieuws is dat we veel onderdelen van de oplossing hebben. Dat is een enorme opportuniteit. Zeker voor kleine landen zoals het onze waar de bevolkingsdichtheid enorm groot is. De investeringskost per meter is hier veel lager en we hebben heel kwaliteitsvolle netwerken op het vlak van elektriciteit, gas en zelfs waterstof. Wist je dat er wereldwijd geen groter waterstofnetwerk is dan in de Benelux? 40 à 50 jaar geleden heeft men de havens van Rotterdam en Antwerpen met elkaar verbonden omdat onze petrochemie waterstof nodig heeft in zijn processen.”
100 miljard euro
STERCK. Wat moet er gebeuren?
Jurres: “De geschiedenis herhaalt zich. We moeten nu opnieuw de keuze maken waar we voor willen gaan. Begin jaren ’60 hebben we als land de keuze gemaakt voor kernenergie. Dat was niet goedkoop, maar we hadden het nodig omdat we het petrochemisch zwaartepunt van de wereld wilden worden. En dat zijn we samen met Houston ook geworden. We hadden heel veel energie en dat trok de zware industrie aan. Die keuze is in eerste instantie een politieke keuze tussen verschillende scenario’s die elk hun consequenties hebben.
En we moeten kijken hoe dit onze economie ten goede kan komen. We moeten jaarlijks 2 tot 2,5 procent van het BNP gaan investeren om onze energiehuishouding in stand te houden en duurzamer te maken. Dan spreken we de volgende 20 jaar over meer dan 100 miljard euro. Dat zijn onze eigen centen. We moeten er alleen voor zorgen dat we die in onze eigen economie steken en dat dit werk verschaft voor onze eigen mensen.”
STERCK. In die keuzes moeten we onze nek durven uitsteken?
Jurres: “Onze grootouders hebben in de jaren ’60 durven kiezen voor een niet-beproefd concept. Er was op dat moment geen enkel land in de wereld dat voor zijn elektriciteitsbehoefte afhankelijk was van kernenergie. Alles draaide toen op kolen en gas. Men gaat nu ook voor een stuk dapper moeten zijn en logische keuzes maken die misschien niet allemaal populair zijn.
Vroeger boorden we in Saoedi-Arabië een gat in de grond en het energieprobleem was opgelost.
STERCK. Wie gaat dat betalen?
Jurres: “Op dit ogenblik staat de olie- en gasprijs zo laag dat geen enkele technologie ermee kan concurreren. En de overheid heeft niet de luxe om 20 jaar vooruit te denken. Hooguit 4 jaar. Ze zit in een ‘catch 22’. We willen wel vernieuwen maar moeten tegelijk het huidige systeem in stand houden. En keuzes mogen niet ten koste gaan van economische groei. Dan zit je in een heel strak keurslijf. De fossiele trein rijdt heel goed en nu moeten we een nieuw spoor bouwen met een nieuwe trein en die twee moeten een hele tijd naast elkaar in stand gehouden worden. Dat is een dubbele kost.
In de tweede wereldoorlog zette men zogenaamde ‘warbonds’ in de markt om onze tanks en kanonnen te betalen. Nu zouden we energieobligaties kunnen creëren om die 100 tot 200 miljard euro te financieren. De Duitse banken vonden dat een interessant idee. Eigenlijk financieren we dan onszelf omdat we obligaties betalen met energie die we verbruiken. Het alternatief is dat we volledig afhankelijk worden van het buitenland en dat kost op termijn vele malen meer.”
Een groot experiment
STERCK. Hoe moet de toekomstige energiemix er eigenlijk uit zien?
Jurres: “Dat is niet gemakkelijk. Er zijn mensen die het antwoord denken te hebben, maar ik denk persoonlijk dat dit onmogelijk is. We zitten nu wereldwijd in de fase van ‘trial and error’. Al die windmolens en miljoenen zonnepanelen zijn één groot experiment. Vergelijk het met de verschillende videosystemen van de jaren ‘80. Het is met VHS uiteindelijk niet het technisch beste systeem dat het gehaald heeft. Voor mij is alles bespreekbaar. In elk scenario moet de beperkte impact op klimaat en milieu terugkomen en de uitstoot van CO2 en Nox moet tegen 2050 naar het absolute nulpunt gaan. Alleen hebben we niet de luxe om keuzes blijven uit te stellen.”
STERCK. Hoe kijkt u naar de ontwikkelingen in wind- en zonne-energie?
Jurres: “Wind en zon zijn eigenlijk fatale energieën. In de huidige manier van werken hebben ze een beperkte toegevoegde waarde. Je hebt vaak wind wanneer je hem niet nodig hebt en omgekeerd. Duitsland heeft 25 procent groene energie en moet deze op piekmomenten haast gratis exporteren. Er zijn 8.760 uren in een jaar en wind op land is goed voor 2.000 uur vollast. Zon voor 900 uur. Daar alleen gaan we dus niet gelukkig van worden. De technologie om die energie op te slaan heeft zeker een toekomst en hebben we nodig, maar is ook maar een deel van de totale oplossing.”
“Kernenergie heeft zeker een rol te spelen omdat we er in België voor meer dan de helft van afhankelijk zijn”, zegt André Jurres. “We importeren trouwens ook veel kernenergie. Het is een heel dure vorm van energie waar nog altijd ecologische risico’s aan verbonden zijn die we niet 100% onder controle hebben. Maar kernenergie heeft ook voordelen. In 2003 hebben we gezegd dat we gaan stoppen met kernenergie en dat de vrije markt de rest wel zou doen. Nu hebben we beslist dat de kernuitstap pas tegen 2025 gebeurt. Maar eigenlijk kan dat ook al niet meer. We hebben 10 tot 15 jaar nodig om alternatieven uit te bouwen. En dan moeten die keuzes nu echt wel gemaakt worden. Tegen die tijd zijn onze centrales 40 à 50 jaar oud. We leven op geleende tijd. Ik hoop dat onze 4 ministers van energie tot een viermaal betere oplossing zullen komen (lacht).”
STERCK. Welke toekomst hebben de verschillende vormen van biogas?
Jurres: “We hebben met NPG energy zelf een aantal biogascentrales in beheer. Het potentieel daar is enorm. Ze kunnen instaan voor 3 tot 4 procent van onze energiebehoefte. Dat lijkt niet veel maar met 25 van die oplossingen kom je er ook. Toch is er nog een enorme weerstand. Niemand wil weten dat we 30 procent van ons voedsel wegsmijten. En dat we meer koeien en varkens dan mensen hebben in de Benelux. Er zijn alleen al 30 miljoen varkens. Die produceren enorm veel mest. Je kan die afval valideren, maar dan moeten alle overheden samenwerken en moeten we het hoofd niet in het zand steken.”
STERCK. Ook onze netwerken moeten aangepakt worden?
Jurres: “Onze netwerken zijn zo dom als maar kan zijn en we moeten deze zo slim maken als ons coax-netwerk. Dat was vroeger alleen maar goed om een tv-signaal door te sturen. Nu kan bijna alles. Slimme kasten moeten thuis bijvoorbeeld ook zelf gaan bepalen wanneer bepaalde toestellen zullen werken en wanneer niet. Bedrijvenparken moeten met warmtenetwerken gaan werken. De mogelijkheden zijn legio.”
Gebrek aan visie
STERCK. Ziet men de hoogdringendheid van de kwestie in?
Jurres: “Het besef groeit. Alleen ontbreekt de visie op wat we willen. We zijn als bevolking vooral goed in het zeggen wat we niet willen: geen kernenergie, geen kolencentrales, geen biogascentrales, geen windmolens, … Middelmaat regeert. Iedereen snapt dat het niet kan dat we voor 8 euro naar Venetië vliegen. Maar we willen de consequentie niet aanvaarden. Dagelijks varen er 300.000 boten de wereld rond om onze goederen van A naar B brengen. En niemand staat erbij stil omdat die niet moeten voldoen aan de uitstootnormen.
We zijn als bevolking vooral goed in het zeggen wat we niet willen.
We moeten een echte CO2-kost hebben die niet alleen vertaald wordt in iets artificieels. Je moet kunnen zeggen: in uw kiwi zit zoveel CO2-kost want die komt uit Nieuw-Zeeland. Het hele systeem zit verkeerd in elkaar. Verandering begint bij jezelf. We kijken altijd naar de overheid maar wij zijn de overheid. De onvolkomenheid van het werken van de overheid is eigenlijk een spiegel van onszelf. De politici gaan durf moeten hebben om het probleem aan te pakken. Als je alles correct doorrekend kan duurzame energie perfect zonder subsidie omdat het dan het goedkoopst is. En dan kan je ook opslag bouwen omdat de energieprijs dan voldoende hoog is.
Veel mensen beseffen niet dat het niet vijf maar één minuut voor 12 is. We hoeven het niet te doen, maar dan doet moeder natuur het wel voor ons. Die heeft haar leger en dat noemt klimaat. En als zij het moet oplossen is er geen toekomst meer voor de mensheid. Gaan we wachten tot West-Vlaanderen overstroomt?”
STERCK. Met welke punten moeten ondernemers rekening houden?
Jurres: “De overheid heeft de middelen ter beschikking gesteld om te investeren in zonne- en windenergie. De meeste ondernemers hebben het vooral uit financieel oogpunt gedaan, maar ze zien nu ook het ecologische effect. Het is een bewustwordingsproces. Bedrijven moeten beseffen dat het een eis gaat worden om voor een deel voor de eigen energievoorziening in te staan. We evolueren geleidelijk naar een decentrale productiemaatschappij. En we gaan wellicht ook naar een vermogenstarief. Of je nu als onderneming veel of weinig van het net haalt, je gaat op termijn moeten betalen voor je piekspanning. Bedrijven hebben de weg gevonden naar duurzame energie. Nu is het een kwestie om dat door te trekken naar verwarming en waterhuishouding. Energie is meer dan elektriciteit. Ook de groene stoomcertificaten zijn ooit eindig. Ondernemers moeten bewuster gaan nadenken hoe ze nieuwe technologieën kunnen toepassen om in hun processen besparingen te realiseren. De toekomst zal veel heterogener zijn dan het verleden ooit geweest is.
Andre Jurres: “We moeten afstappen van diesel en kijken naar andere vormen van mobiliteit. Dat kan een combinatie zijn van LPG, CNG, elektriciteit, waterstof, … Uitstoot gaat wellicht veel zwaarder belast worden. Methaangas en Nox zijn trouwens veel schadelijker voor de gezondheid dan CO2. Als binnen 10 jaar diesel zo goed als verbannen zou zijn, dan maken we al een enorme sprong voorwaarts. Er zal altijd plaats zijn voor hybride oplossingen. Elektriciteit en waterstof zijn zowel vrienden als vijanden van elkaar. We moeten bij de overheid aandringen dat ze investeert in waterstoftankstations. Dat is het verhaal van de kip en het ei. Het is nu niet te verkrijgen want olie kost niets. Maar voor kleine landen als België en Nederland liggen er kansen om te zeggen dat elk pompstation binnen 10 jaar waterstof en CNG moet hebben. Dan komen de fabrikanten wel. Hyundai, Toyota, … hebben al wagens op waterstof. BMW heeft de technologie al 12 jaar maar ze gaan er niet mee door vanwege het kip-en-ei verhaal.”