De toekomst van familiebedrijven

Volgens recente cijfers worden jaarlijks 15 tot 20.000 familie-
bedrijven overgelaten. Zo’n overdracht is steeds een kantelmoment. Een stressmoment soms ook. De (af)rekening wordt gemaakt en de balans moet kloppen voor alle betrokkenen. Emoties kunnen al eens hoog oplopen. “Je kan je hier snel aan verbranden als je niet vertrouwd bent met bemiddeling,” zegt Eddy Claesen, gespecialiseerd in familiale opvolging.

Accountant en fiscalist Eddy Claesen voelde een tiental jaar geleden de noodzaak om beter om te gaan met de belangrijke psychologische factor bij familiale opvolging. Hij volgde verschillende langdurige opleidingen en begeleidde intussen tientallen familiale KMO’s met hun opvolgingsverhaal. De Genkenaar geeft seminaries over het onderwerp en schreef het boek ‘Uw bedrijf optimaal verkopen’. “Tachtig procent van een overnameverhaal is psychologie. Het gaat om relationele intelligentie en de neuzen in dezelfde richting krijgen. Het technische aspect is veel kleiner. Door er zo intensief mee bezig te zijn is mijn zicht op familiale opvolging sterk veranderd. Het is boeiend om de dynamieken te kennen die meespelen in zo’n proces.”

Drie belangen

Sterck. Wat is er zo specifiek aan familiale opvolging? 

Eddy Claesen: “Het overlaten en verkopen van een bedrijf is altijd een diep menselijk en emotioneel proces. Er zijn tientallen voorbeelden van oprichters zoals een Willy Naessens of een Jos Vaessen die hun bedrijf hebben groot gemaakt en het dan moeten overgeven. De emotionele betrokkenheid is zeer groot en het is niet gemakkelijk om los te laten. De drie grote belangen familie, bedrijf en eigendom werken op elkaar in. Ik noem het graag ‘love, money and power’. Je kan bijvoorbeeld eigenaar zijn maar geen familie, in het bedrijf werken of niet, …. Er zijn veel mogelijkheden. De eigenaar wil return en creatie van waarde, de familie wil harmonie, gelijkheid, en alle kinderen gelijk in het bedrijf ongeacht hun competenties. Het bedrijf wil winst en productiviteit. Het zijn verschillende dynamieken die op elkaar kunnen botsen. Je kan bijvoorbeeld meemaken dat de drie kinderen tot tevredenheid van de ouders in de zaak komen, maar na een jaar al een groot conflict hebben omdat ze niet dezelfde visie delen.”

Ofwel zit je met familieopvolging in de hemel, ofwel zit je in de hel. En daar ben je sneller
dan je denkt.

Sterck. Familie en bedrijf zijn met elkaar verweven?

Claesen: “Ze zijn letterlijk vastgeketend aan elkaar. Als met één van beide iets gebeurt heeft dat effect op het andere deel. Je kan het niet apart bekijken. Ofwel zit je in de hemel met succesvolle familiebedrijven zoals Schoenen Torfs of Colruyt waar de opvolging haast vlekkeloos verloopt. Ofwel zit je in de hel. En daar ben je sneller dan je denkt. Van eigen gelijk halen kan het snel escaleren naar de ander kapot willen maken. Er zijn essentiële stappen die je moet volgen bij de opvolging van een familiebedrijf (zie kaderstuk ‘20 handige tips’ op pagina 20). Als je die met alle betrokkenen bekijkt in een sfeer van open communicatie en conflictpreventie, dan sta je al heel ver.”

Sterck. Werken de meeste bedrijven voor een opvolging niet bij voorkeur met hun vertrouwde accountant?

Claesen: “De bedrijven die we begeleiden zijn zelden ook klant bij ons accountancykantoor. Die twee kan je perfect scheiden. De meeste klanten werken gewoon verder met hun accountant maar willen bij het opvolgingsproces graag een buitenstaander betrekken die over de juiste competenties beschikt. In een aantal gevallen verloopt dat heel harmonieus en is er nauwelijks bemiddeling nodig. Maar bij een conflict moet je het negativisme er zo snel mogelijk uitkrijgen anders geeft het een enorme verspilling van negatieve energie. Kijk naar het schoolvoorbeeld van Bobbejaanland. Een fantastisch mooi familiebedrijf dat na 44 jaar verkocht wordt aan een Spaanse investeringsgroep omdat de zoon niet langer kon verdragen dat zijn ouders hem continu corrigeerden. Later komt hij terug als operationeel directeur, maar toen was de ziel al uit het bedrijf.” 

Begrip en erkenning

Sterck. Wat is de sleutel om een conflict op te lossen?

Claesen: “Bij een conflict zijn er twee belangrijke aspecten. Er is de pure inhoud en er is de relatie met jezelf en de andere betrokkenen. Te vaak kijkt men alleen naar de inhoud terwijl het de relaties tussen de betrokkenen zijn die een oplossing blokkeren. Als mensen elkaar terug begrijpen en erkenning hebben voor elkaar, zijn de afspraken over de inhoud vaak louter nog een brainstormoefening. Ik heb het al vaker meegemaakt dat een probleem rond successierechten uiteindelijk bleek neer te komen op een pure vraag om erkenning en begrip van één van de kinderen. Dat helpen inzien is al een groot deel van de oplossing.”

Sterck. Is er nu meer aandacht voor familiale opvolging? 

Claesen: “Enquêtes bevestigen dat mensen meer en meer het nut inzien van een goede begeleiding. Een kantelmoment zoals een familiale overdracht komt vaak maar één keer in je leven voor, dus dat wil je goed doen. Maar mensen weten niet hoe ze eraan moeten beginnen. Er zijn drie scans waar de overheid naar verwijst om de verschillende aspecten van familiale overdracht in kaart te brengen. Eén daarvan hebben wij ontwikkeld. Je bent zelfs verplicht om die checklist in te vullen als je subsidie wil krijgen voor een overname of verkoop.”

Sterck. Welke aspecten mag men niet uit het oog verliezen?

Claesen: “Je moet van alle betrokkenen het mandaat hebben. Transparantie is absoluut noodzakelijk. Zo begeleidde ik een bedrijf waar de zoon heel competent was als ingenieur maar het commercieel niet zag zitten om ondernemer te worden. De verwachtingen van de ouders lagen anders. Het proces leek er één van verkoop te worden. En toen kwamen toch voorzichtige vragen van de zoon en van de dochter die niet in de zaak zat. Na enkele individuele sessies zijn ze beiden in het bedrijf gestapt en gaat het heel goed.”